Mission Lucidity: technologische revolutie in de strijd tegen neurodegeneratie
6 september 2022
Deze blog post is deel van VIB Neuroscience in de kijker.
Onderzoekers van VIB, KU Leuven, UZ Leuven en imec hebben de handen in elkaar geslagen in het interdisciplinaire partnerschap ‘Mission Lucidity’. Hun doel? Nieuwe technologieën ontwikkelen die een revolutie zullen ontketenen in het onderzoeken, vaststellen en behandelen van neurodegeneratieve ziekten en dementie.
De dementie-pandemie
Wereldwijd lijden meer dan 50 miljoen mensen aan neurodegeneratieve hersenziekten zoals alzheimer en parkinson. Het kostenplaatje en vooral de menselijke tol van die aandoeningen zijn duizelingwekkend hoog. Vaak verergeren de symptomen geleidelijk aan tot dementie, een belangrijke oorzaak van functiebeperking, verminderde levenskwaliteit en overlijden, die door de WHO werd uitgeroepen tot wereldwijde prioriteit voor de volksgezondheid. Naar schatting krijgen één op de vijf mensen ooit in hun leven dementie, en iedereen loopt grote kans om er ook indirect mee te maken te krijgen als mantelzorger. Er bestaan vooralsnog geen genezende behandelingen.
Dat sombere plaatje benadrukt de grote nood aan fundamenteel onderzoek en medische innovatie, maar de honderden klassieke klinische studies naar medicijnen tegen alzheimer hebben nog maar weinig opgeleverd. Misschien is het tijd voor een nieuwe aanpak.
Interdisciplinair teamwerk
Een wetenschapper, een ingenieur en een arts stappen een café binnen ... Deze keer niet het begin van een flauwe mop, maar de beschrijving van een typische afterwork drink bij ‘Mission Lucidity’. Onder die naam lanceerden VIB, KU Leuven, UZ Leuven en imec in 2018 een nieuw interdisciplinair partnerschap voor baanbrekend onderzoek naar neurodegeneratie, gecombineerd met high-level fondsenwerving en lobbywerk.
Prof. dr. Wim Robberecht, CEO van UZ Leuven verklaart de naam: “In de komende decennia zullen we geconfronteerd worden met een tsunami van chronische ziekten ten gevolge van de vergrijzing van de bevolking. Neurologische aandoeningen zijn verantwoordelijk voor het grootste deel daarvan, met dementie als grootste uitdaging. Dat is wat moet worden ontcijferd om aan mensen hun meest menselijke eigenschap terug te geven: hun luciditeit, helderheid van geest.”
Door de nabijheid van die vier partners in Leuven, borrelde het idee al een tijdje om een gezamenlijk initiatief op te richten om neurodegeneratieve ziekten en dementie gestructureerd en over meerdere onderzoeksdisciplines heen aan te pakken. Vooral de wondere wereld van de nanotechnologie, waarvan imec hét leidende R&D-centrum is, opent veelbelovende deuren voor wetenschappelijke en medische innovatie.
Al snel werden alle pijlen binnen Mission Lucidity gericht op technologische innovaties, in dezelfde overtuiging als nobelprijswinnaar Sydney Brenner: “Progress in science depends on new techniques, new discoveries and new ideas, probably in that order.”
Prof. dr. Mathieu Vandenbulcke, ouderenpsychiater (UZ Leuven, KU Leuven) en wetenschappelijk voorzitter van Mission Lucidity: “We willen bruggen bouwen tussen de werelden van basiswetenschappers, clinici en ingenieurs, en proberen een gemeenschappelijke taal te spreken. Op persoonlijk vlak is mijn belangrijkste motivatie om het leven van patiënten te verbeteren, maar toch merk ik dat die interdisciplinaire insteek mijn eigen wereld enorm verruimt. Als clinicus is het echt inspirerend om te kunnen bijdragen aan fundamentele wetenschappelijke inzichten en mee te brainstormen over welke technologische ontwikkelingen de meeste impact zouden kunnen hebben.”
Vijf kernprojecten
Kort na de lancering van Mission Lucidity, volgde een oproep tot innovatieve projecten die fundamenteel onderzoek, technologische ontwikkeling en een klinische toepassing samengieten. Een team van externe experten beoordeelde alle projecten op relevantie, impact en credibiliteit van het team. Dat leidde tot de huidige gevarieerde en complementaire onderzoeksportfolio die van bovenaf werd aangemoedigd in een soort holistische visie, maar door de onderzoeksteams bottom-up werd ontwikkeld. Op dit moment zijn 88 onderzoekers (van professoren tot postdocs, doctoraatsstudenten en technisch personeel) in Leuven en ver daarbuiten verbonden aan een of meerdere Mission Lucidity-projecten.
De vijf kernprojecten richten zich op de belangrijkste uitdagingen van vandaag in het onderzoek naar neurodegeneratieve ziekten. Eerst en vooral is neurodegeneratie een traag en heel geleidelijk proces: de veranderingen in de hersenen starten al tientallen jaren voordat de eerste klinische symptomen tot uiting komen. Dat betekent dat de diagnose vandaag vaak te laat komt, wanneer de ziekte al vergevorderd is en de schade niet meer te herstellen is. Daarnaast zijn de hersenen complex en moeilijk toegankelijk: we kunnen niet zomaar menselijk hersenweefsel inzamelen, waardoor preklinisch onderzoek voornamelijk gebeurt op basis van minder ideale proefdiermodellen of celculturen. En ten slotte zijn neurodegeneratieve ziekten heel heterogeen: niet elke patiënt toont hetzelfde ziekteverloop of dezelfde symptomen. Er zijn tientallen genetische, omgevingsgerelateerde en andere risicofactoren, waardoor ook de precieze aanleiding van de ziekte kan verschillen van mens tot mens, en gepersonaliseerde behandelingen of preventieve stappen aangewezen zijn.
Dr. Jenny Ceccarini, program development officer: “Onze hoofdprojecten focussen op enkele openstaande noden in het preklinisch en klinisch neurodegeneratie-onderzoek. Hoewel ze elk een ander aspect aanpakken, zijn ze onderling sterk verbonden. Ieder project heeft als doel om een nieuwe tool of technologie te ontwikkelen die universeel kan ingezet worden in het labo of in de kliniek voor onderzoek naar één specifieke of verschillende neurodegeneratieve ziekten. Zo ontwikkelen we een persoonlijk genetisch risicoprofiel dat gekoppeld is aan de onderliggende alzheimerprocessen, uiteindelijk bedoeld voor populatiescreening en preventie. Ook werken we aan betere organoid-hersenmodellen voor basisonderzoek, naast een ‘brein op een chip’-model om de ziektemechanismen van parkinson te ontrafelen en patiënten in te delen in subgroepen voor gerichte behandelingen. Twee andere projecten met een meer toegepaste klinische insteek zijn gericht op een geavanceerde netvliesscan om de ziekte van Alzheimer op te sporen in een vroeg stadium, en op minimaal-invasieve hersenstimulatie om cognitieve achteruitgang bij dementie tegen te gaan.Zij zouden respectievelijk een revolutie kunnen betekenen in de vroege diagnose en interventie bij de ziekte van Alzheimer.”
Internationaal speelveld en lobbywerk
Neurodegeneratieve ziekten vormen een wereldwijde pandemie: we zitten allemaal in hetzelfde schuitje. Het team van Mission Lucidity is er rotsvast van overtuigd dat interdisciplinaire samenwerking essentieel is en niet door landsgrenzen beperkt mag worden. Alle kernprojecten hebben minstens één internationale partner.
In 2020 bundelde Mission Lucidity de krachten met vooraanstaande neurowetenschappers van drie andere Europese toponderzoeksinstituten: het Duitse Centrum voor Neurodegeneratieve Ziekten (DZNE), het Parijse Herseninstituut (ICM) en het Britse Dementia Research Institute (UK DRI). Een nieuwe alliantie was geboren. Onder de naam ‘CURE-ND’ willen de vier partners een gezamenlijk antwoord op neurodegeneratieve ziekten katalyseren in Europa. Ze hebben zich ertoe verbonden expertise hun te delen en met één krachtige stem te spreken om het hersenonderzoek te bevorderen en een einde te maken aan de historische onderfinanciering ervan in Europa. Daartoe schreven ze al meerdere brieven aan de Europese Commissie en staan er nog heel wat acties op de planning.
“Samenwerken over de grenzen heen om neurodegeneratie aan te pakken is belangrijker dan ooit. Ik ben er trots op dat deze toonaangevende instituten de verantwoordelijkheid op zich nemen om de hoognodige vooruitgang te stimuleren”, zegt prof. Bart De Strooper, directeur van het UK DRI, groepsleider aan het VIB-KU Leuven Centrum voor Hersenonderzoek en lid van het wetenschappelijke comité van Mission Lucidity.
Gesteund door visionaire schenkers
Aan het roer van het sturend comité staat serieel ondernemer en ingenieur Urbain Vandeurzen, die ook de straffe KU Leuven-fondsenwervingscampagne Opening the Future trekt. “Ik stond erop om een ondernemende aanpak in te brengen in Mission Lucidity, want het draait allemaal om onderzoeksmanagement: een toekomstvisie ontwikkelen, een inspirerend doel formuleren dat mensen enthousiast maakt, en de best mogelijke talenten verzamelen. En natuurlijk zorgen dat alle benodigde middelen beschikbaar zijn. Het is belangrijk dat we daarbij resultaatgericht te werk gaan: we streven niet naar kleine incrementele stapjes vooruit, maar willen het probleem van neurodegeneratie fundamenteel begrijpen en een blijvende impact creëren.”
Geïnspireerd door het Amerikaanse filantropische model, is een van de doelstellingen van Mission Lucidity om nieuwe mogelijkheden tot internationale financiering te openen via grote stichtingen en individuele schenkers.
"De middelen die via filantropie worden verkregen, kunnen worden gezien als financiering met een hoog risico maar ook een hoge beloning," legt Vandeurzen uit. "We geven eigenlijk vertrouwen aan onderzoeksteams, met als enige voorwaarde dat ze naar excellentie streven en op zoek gaan naar doorbraken. Filantropie is wat ons in staat stelt om op lange termijn te denken en echt next-generation onderzoek te doen, dankzij het creëren van hefbomen. Het is eenvoudig: de inspanningen en middelen die nu worden besteed, zullen duizendmaal worden terugverdiend als we ze blijven investeren in dit soort belangrijk onderzoek. Dankzij de steun van visionaire donoren met interesse in het neurodegeneratie-domein, kan het leven van miljoenen patiënten en hun families voor altijd veranderen."
Meer informatie
Bezoek www.missionlucidity.com, schrijf je in voor de nieuwsbrief, of volg Mission Lucidity op Twitter of LinkedIn.
