Onderzoek naar zeldzame ziekten
Een interview met Pierre Vanderhaeghen, Rosa Rademakers, en Ludo Van Den Bosch, drie opeenvolgende winnaars van de Prijs Generet
17 februari 2023
De Prijs Generet, beheerd door de Koning Boudewijnstichting, is de grootste prijs voor zeldzame ziekten in België en Europa. Dit jaar ontvangt Ludo Van Den Bosch de prijs voor zijn onderzoek naar ALS. De twee voorbije jaren ging de prijs naar Pierre Vanderhaeghen en Rosa Rademakers voor hun onderzoek naar, respectievelijk, de (foute) ontwikkeling van het menselijk brein en frontotemporale dementie. We spraken met de drie neurowetenschappers over hun passie voor hun werk, wat ze hebben bereikt of van plan zijn te bereiken met de prijs van één miljoen euro, en de moeilijkheden die ze ondervinden bij hun onderzoek naar aan zeldzame ziekten.
Een passie voor het begrijpen van de hersenen en het genezen van zeldzame ziekten
Pierre Vanderhaeghen van het VIB-KU Leuven Centrum voor Hersenonderzoek en de ULB ontving in 2020 de prestigieuze Prijs Generet voor zijn onderzoek naar de ontwikkeling van het menselijk brein en de manieren waarop dit kan misgaan. Veel zeldzame ziekten worden veroorzaakt door genetische mutaties die ervoor zorgen dat de hersenen zich anders ontwikkelen, wat kan leiden tot een verstandelijke beperking of autisme.
"Je kunt moeilijk herstellen wat je niet begrijpt," legt Pierre uit. "Ondanks de vooruitgangen in medisch en biotechnologisch onderzoek, valt er nog veel te ontdekken over zeldzame ziekten, en als zeker die met de hersenen te maken hebben, het meest complexe orgaan van allemaal. Ik wil helpen het mysterie op te lossen. Wat mijn team en mij drijft, is onze nieuwsgierigheid naar de oorsprong van het menselijk brein. Specifiek wat het anders maakt dan het brein van andere soorten, inclusief de gevoeligheid voor bepaalde ziekten."
De oorzaak van frontotemporale dementie (FTD) achterhalen is het levenswerk van Rosa Rademakers. Deze zeldzame vorm van dementie treft vaak mensen onder de 65 jaar. In tegenstelling tot Alzheimer hebben FTD-patiënten geen geheugenproblemen, maar worden hun persoonlijkheid, gedrag en spraak beïnvloed. Dit is zeer pijnlijk voor de patiënten en hun familie. De toestand verslechtert snel: de meeste patiënten sterven binnen tien jaar na de diagnose. Rosa doet onderzoek naar deze ziekte en leidt het VIB-UAntwerpen Centrum voor Moleculaire Neurologie. Voor haar werk won ze in 2021 de Prijs Generet.
"Ik werd geïnspireerd om te werken op FTD nadat ik families tegenkwam die door deze ziekte waren getroffen en zag welke impact het had op hun leven", zegt Rosa. "Ik wil de genetische factoren vinden die FTD kunnen veroorzaken en die informatie gebruiken om een therapie voor deze patiënten te helpen vinden."
De nieuwste laureaat is Ludo Van Den Bosch van het VIB-KU Leuven Centrum voor Hersenonderzoek. Hij wint de prijs van één miljoen euro voor zijn onderzoek naar amyotrofische laterale sclerose (ALS), een degeneratieve neurologische aandoening die de motorische cellen aantast. Patiënten bezwijken meestal binnen 2 tot 5 jaar na de diagnose aan de ziekte. Elk jaar sterven ongeveer 100.000 mensen aan ALS.
Ludo: "Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in het begrijpen van de onderliggende mechanismen van motorneuronziekten zoals ALS, en mijn onderzoek is gericht op het vinden van nieuwe manieren om deze slopende aandoening te behandelen."
Research advancements
De fondsen van de Prijs Generet kunnen volledig besteed kunnen worden aan de onderzoeksplannen van de drie enthousiaste wetenschappers. Sinds ze de prijs één of twee jaar geleden wonnen, hebben Rosa en Pierre al enige vooruitgang geboekt in hun zoektocht.
Pierre: "Wetenschap kost tijd, en dat is wat het Fonds Generet ons heeft gegeven. Met hun middelen hebben we al enkele mysteries blootgelegd over wat er in menselijke zenuwcellen gebeurt tijdens hun ontwikkeling. Zo hebben we onlangs een 'cellulaire zandloper' ontdekt die het tempo van de hersenontwikkeling bepaalt, wat verschillende vormen van neurologische ontwikkelingsziekten zou kunnen verklaren. We zijn van plan ons werk voort te zetten en een verschil te maken voor mensen met zeldzame ziekten."
"Dankzij de Prijs Generet konden we ons richten op een bijzondere groep FTD-patiënten die op zeer jonge leeftijd, vaak in de 40, ernstige veranderingen in persoonlijkheid en gedrag ontwikkelen", legt Rosa uit. "Via internationale samenwerkingen bouwen we een database op die ons in staat moet stellen genetische factoren te identificeren die bijdragen aan dit type FTD. De identificatie van nieuwe genen zal ons helpen modelsystemen te ontwikkelen om de effecten van de genen te begrijpen en een therapie voor patiënten te vinden."
Ludo is van plan het geld van zijn recente prijs te gebruiken om zijn onderzoek op het gebied van ALS voort te zetten.
"Met de hulp van de Prijs Generet zal ik mijn werk aan ALS voortzetten en hoop ik echte vooruitgang te boeken op dit gebied", zegt Ludo. "In eerder onderzoek hebben we een potentiële nieuwe therapeutische strategie gevonden - de remming van het HDAC6 enzyme - en we zullen ons richten op het ontrafelen van de mechanismen daarvan. Mijn doel is om nieuwe manieren te vinden om deze slopende aandoening te behandelen en een verschil te maken in het leven van van mensen die aan ALS lijden. Dit zal gebeuren met mijn collega Philip Van Damme, een neuroloog die ALS-patiënten begeleidt, en in nauwe samenwerking met de ALS Liga, de Belgische patiëntenorganisatie."
De veelvoorkomende moeilijkheden bij zeldzame ziekten
Onderzoek doen over zeldzame ziekten gaat gepaard met bepaalde complexiteiten. Financiering krijgen is meestal een uitdaging, maar de Prijs Generet lost dit gedeeltelijk op. Elke onderzoeker noemt een specifieke moeilijkheid wanneer hun wordt gevraagd naar de obstakels die ze tegenkomen, maar uiteindelijk hebben ze allemaal vertrouwen in hun ambities.
Ludo: "Het grootste probleem is het vertalen van ontdekkingen in het laboratorium naar een therapeutische strategie die in de kliniek kan worden getest, wat vooral moeilijk is voor zeldzame ziekten. Hoewel we al bewijs hebben dat onze strategie werkt in verschillende ALS-modellen, hebben we meer informatie nodig om te begrijpen hoe dit precies gebeurt om industriële partners te motiveren deze nieuwe therapeutische strategie verder te ontwikkelen en te testen bij ALS-patiënten. Hiervoor zal de financiering van het Fonds Generet een belangrijk verschil maken."
"Voor families die geconfronteerd worden met dementie, zeldzaam of veel voorkomend, maakt het geen verschil. Zij lijden hoe dan ook. Iedereen verdient hulp en aandacht", zegt Rosa. "Bij zeldzame, erfelijke ziekten is de patiëntengroep klein maar homogeen. Dat maakt het gemakkelijker om onderzoek te doen en zinvolle doorbraken te realiseren, die ook relevant kunnen zijn op het bredere terrein van dementie. De grootste moeilijkheid is het vinden van voldoende patiënten om statistisch zinvolle studies mogelijk te maken, maar met internationale samenwerking en de hulp van de Prijs Generet geloven we dat het kan."
"De moeilijkheid bij het bestuderen van zeldzame ziekten is dat ze doorgaans slecht gekend zijn," antwoordt Pierre. "In veel gevallen moet alles vanaf nul worden gedaan om de kennis te vergaren die nodig is om deze aandoeningen te begrijpen en op een dag te behandelen. Dit vergt veel wetenschappelijk geduld en veerkracht, maar het is ook deze uitdaging die ons werk tot een passie maakt."
Over de Prijs Generet
Het Fonds Generet wordt beheerd door de Koning Boudewijnstichting en heeft de ambitie om van België een internationaal centrum voor onderzoek naar zeldzame ziekten te maken. Sinds 2018 kent het Fonds elk jaar een prijs van één miljoen euro toe aan een vooraanstaand onderzoeker voor zijn/haar werk op het gebied van zeldzame ziekten in België. Het Fonds bepaalt niet op welke ziekte(n) het onderzoek zich moet richten: alle zeldzame ziekten kunnen in aanmerking komen, evenals methodologieën die het onderzoek naar meerdere ziekten vooruit kunnen helpen. In februari 2023 start de nieuwe oproep van het Fonds. Deze oproep richt zich tot gevestigde onderzoekers in het domein van zeldzame ziekten, maar staat ook open voor onderzoekers met een stevige staat van dienst in meer gangbare pathologieën die een bijzondere belangstelling voor zeldzame ziekten aan de dag leggen en die op dit specifieke gebied verder onderzoek willen verrichten of het onderzoek willen versnellen.
Patiëntenvragen
Een doorbraak in onderzoek betekent niet hetzelfde als een doorbraak in de geneeskunde. De verwezenlijkingen van VIB-onderzoekers kunnen de basis vormen voor nieuwe therapieën, maar het ontwikkelingstraject neemt nog jaren in beslag. Dit kan veel vragen oproepen. Iedereen met vragen omtrent dit en ander medisch gericht onderzoek terecht op: patienteninfo@vib.be.
